Հայաստանի ֆոնդային բորսայի և կենտրոնական դեպոզիտարիայի մի շարք եզրույթների բացատրություն
- Ֆինանսական գործիք (financial Instrument)- ֆինանսական ակտիվներ կամ պարտավորություններ՝ արժույթ, արժեթղթեր, ավանդներ, որոնք ծառայում են որպես շուկայական առևտրի օբյեկտ։
- Արժեթուղթ (security)-Ֆինանսական գործիք է, որը հաստատում է ներդրողի սեփականության իրավունքը և արժեթուղթ թողարկած ընկերության պարտավորությունը ներդրողի նկատմամբ։
- Պարտատոմս (bond)-արժեթուղթ, որը ներդրողին իրավունք է տալիս պարտատոմս թողարկողից պարբերաբար ստանալու ներդրված գումարի որոշակի տոկոսադրույք, իսկ մարման ժամկետի լրանալու դեպքում միանվագ ստանալու ամբողջական գումարը։ Հայաստանում պարտատոմսերը լինում են պետական և կորպորատիվ։ Պետական պարտատոմսերի դեպքում առևտուրը իրականանում է GPminfin՝ ֆիզիկական անձանց համար նախատեսված հարթակի միջոցով, GeniumInet պետական պարտատոմսերի հարթակի և RTS plaza կորպորատիվ պարտատոմսերի հարթակի միջոցով։
- Բաժնետոմս (stock)- այն արժեթուղթն է, որը իրավունք է տալիս ստանալու բաժնետիրական ընկերության շահութաբաժին, մասնակցելու բաժնետիրական ընկերության գործերի կառավարմանը և ստանալու նրա լուծարումից հետո մնացած գույքից մաս։
- Բաժնեմաս (share)- կապիտալի անբաժանելի մաս, որը արտահայտում է բաժնետիրոջ և կազմակերպության սեփականության հարաբերությունը։
- Շահութաբաժին (dividend)- որոշակի գումար, որը կազմակերպությունը իր շահույթից վճարում է բաժնետերերին։
- Անվանական արժեք (nominal value)- պարտատոմսի, պարտամուրհակի, գրավագրի կամ արժեթղթի վրա նշված գինը: Կարող է լինել շուկայի գնից բարձր կամ ցածր: Մարման ժամկետը հասնելիս՝ պարտքային պարտավորությունը մարվում է իր անվանական արժեքով:
- Ռեպո (repo)- համաձայնագիր է. որն իրենից ներկայացնում է կարճաժամկետ փոխառության տեսակ: Այն երկու կողմերից բաղկացած ֆինանսական գործարք է, որի մասնակիցներից մեկը արժեթղթերը կամ ապրանքերը վաճառում է մյուս կողմին և միաժամանակ իր վրա պարտավորություն է վերցնում դրանք ետ գնել սահմանված ժամկետում կամ երկրորդ կողմի պահանջի դեպքում:
- Ակտիվներ (assets)-միջոցներ, որոնց օգտագործումից ձեռնարկությունն ակնկալում է ստանալ տնտեսական օգուտներ: Իրենց բովանդակությամբ լինում են ոչ ընթացիկ և ընթացիկ ակտիվներ: Այլ կերպ ասած, ակտիվները ձեռնարկությանը պատկանող բոլոր արժեքներն են՝ դրամական գնահատմամբ արտահայտված:
- Ածանցյալ արժեթուղթ (derivative instruments) - ներդրողի իրավունքների կամ պարտավորությունների ժամկետային իրականացման իրավունքը, պարտավորությունը հավաստող արժեթուղթ է (ֆյուչերս, ֆորվարդ, օպցիոն, տոկոսային և արժութային սվոպներ և այլն):
- Ազդագիր (prospectus) - թողարկողի և նրա արժեթղթերի վերաբերյալ օրենքով և դրա հիման վրա ընդունված նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված տեղեկություններ պարունակող փաստաթուղթ է, որի հիման վրա իրականացվում է արժեթղթերի հրապարակային առաջարկը և (կամ) թույլտվությունը մասնակցելու դրանց առևտրին։
- Թողարկում (issue) - շրջանառության մեջ արժեթղթեր բաց թողնելն ու դրանց առաջին իրացման գործառնությունն է:
- Տեղաբաշխում (placement/allocation of securities) - արժեթղթերի առաջին օտարումն է վաճառքի կամ ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված և թողարկողի (էմիտենտի) կանոնադրությամբ նախատեսված այլ ձևերով:
- Ցուցակում(listing)-Արժեթղթերի ներկայացումը վաճառքի բորսայում։ Բորսայում առևտրին մասնակցելու թույլտվություն։
- Առաջնային հրապարակային առաջարկ(IPO)- ընկերության բաժնետոմսերի առաջին վաճառքն է հանրությանը։
- Երկրորդային շուկա(secondary market)- 1) նախկինում թողարկված արժեթղթերի շրջանառությունն է, դրանց գոյության ամբողջ ժամանակահատվածում նրա առք ու վաճառքի կամ արժեթղթի մի սեփականատիրոջից մյուսին այլ միջոցներով փոխանցման գործողությունների համախումբը: Այլ կերպ ասած դա շուկա է. որտեղ շրջանառվում են արդեն գոյության ունեցող արժեթղթերը, ի տարբերություն առաջնային շուկայի, որտեղ արժեթղթերը վաճառքի են հանվում առաջին անգամ: Այս շուկայում առուծախի գործառնությունները կատարվում Են սկզբնական պարտատեր չհանդիսացող անձանց եւ փոխատուների միջև: Երկրորդային շուկայի դերը հիմնականում կատարում է արժեթղթերի բորսան, քանի որ նոր թողարկումները կազմում են նրա շրջանառության միայն մի փոքր մասը:
- Արժեթղթերի շուկա/բորսա/-(exchange)- մեծածախ շուկա, ուր առևտուրը կազմակերպվում է ապրանքի նմուշով (ապրանքային բորսա), արժեթղթերով (ֆոնդային բորսա), օտարերկրյա արտարժույթով (արժութային բորսա): Դա այն վայրն է, ուր գործարք կնքելու համար վաճառողներն ու գնորդները հանդիպում են իրար: Բորսան ունի անդամների հաստատագրված կազմ և աոևտրի իրականացման կանոններ: Բորսաները լինում են պետական և մասնավոր: Պետական բորսաներում գործարքներ կարող են կնքել ինչպես բորսայի անդամներ, այնպես էլ անդամ չհանդիսացող տնտեսավարող սուբյեկտներ: Մասնավոր բորսաները կազմակերպվում են բաժնետիրական հիմունքներով, ուր գործարքներ կարող են կնքել միայն դրանց անդամագրված բաժնետերերը: Բորսային անդամները հանդես են գալիս որպես բրոքերներ, մեծածախ աոևտրի միջնորդներ, որոնց բորսան ապահովում է տեղով, կապի միջոցներով, կատարում է գործառնությունների հաշվառում, մշակում օրինակելի պայմանագրեր, քննարկում է արբիտրաժային վեճեր:
- Դեպոզիտարիա (depository) - ա) դեպոնացված արժեքները պահելու տեղ, պահեստարան, գանձատուն, բ) պահառու' կազմակերպություն, որն ի պահ է ընդունում դրամական միջոցներ, փաստաթղթեր, արժեթղթեր, դրանց հավաստագրեր և այլ արժեքավոր ակտիվներ: Դեպոզիտարիաներն առաջացել են որպես հաճախորդների արժեթղթերի պահառուներ, սակայն ժամանակի ընթացքում ընդլայնել են իրենց գործունեության ոլորտը և սկսել մատուցել արժեթղթերի սեփականատերերի հաշվառման, սեփականության իրավունքի ամրագրման կամ այդ իրավունքը այլ անձանց Փոխանցման կազմակերպման գծով ծառայություններ:
- Հաշվի օպերատոր (Account Operator)-միջնորդ հանդիսացող կազմակերպություններ, որոնց միջոցով կենտրանական դեպոզիտարիան իրականացնում է ի ծառայությունները։
- Արժեթղթերի պահառություն (Securities Custody)-Ծառայություն, ըստ որի կենտրոնական դեպոզիտարիան պահում է հաճախորդի արժեթղթերը ապահով՝ դրա դիմաց ստանալով որոշակի վճարներ։ Արժեթղթերի պահառությունը նվազեցնում է դրանց գողության կամ կորուստի ռիսկը։
- Քլիրինգ (clearing) - ապրանքների, կատարվող աշխատանքների, արժեթղթերի գծով ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց միջև առաջացած փոխադարձ պահանջների ու պարտավորությունների հաշվանցումն է անկանխիկ հաշվարկների միջոցով:
- Վերջնահաշվարկ (Settlement)-Գումարի փոխանակում արժեթղթի դիմաց առևտրին հաջորդող մի քանի օրերի ընթացքում։
- Ռեեստրավարում (Registry Keeping)-գրանցված սեփականատերերի և նրանց պատկանող արժեթղթերի վերաբերյալ տեղեկությունների հավաքագրման, պահպանման և տրամադրման ծառայություն։
- Փայ (lot)-Ֆոնդի փայն արժեթուղթ է, որը հավաստում է որ դուք հանդիսանում եք կենսաթոշակային ֆոնդի փայատեր: Ֆոնդի փայը ձեռք է բերվում կենսաթոշակային ֆոնդին կատարված հատկացումների հաշվին: Oրինակ` եթե հատկացումների մեծությունը 15 000 դրամ է, իսկ 1 փայի արժեքը 1500 դրամ, ապա Դուք ձեռք կբերեք 10 փայ: Իսկ փայի արժեքը հաշվարկվում է հետևյալ եղանակով`փայի արժեք=ֆոնդի ակտիվներ-ֆոնդի պարտավորություններ/ֆոնդի փայերի քանակ։
- Կենսաթոշակային ֆոնդ (pension fund)- որոշակի չափով գումար, որը կուտակվում է գործատուի, մասնակցի և պետության հատկացումներից և որից վճարվում են կենսաթոշակի գումարները։
- Ֆոնդի կառավարիչ (fund manager)-Որպես պայմանագրային ներդրումային ֆոնդ` կենսաթոշակային ֆոնդի միջոցով մեր գումարները տրամադրում ենք մասնագիտացված կառավարչին, իսկ կառավարիչը միավորում է այդ գումարները և կառավարում որպես մեկ միասնական պորտֆել՝ ի շահ ներդրողների (ի շահ մեզ):
- Եկամուտ (income)որոշակի ժամանակաշրջանում ստացված բոլոր տեսակի տնտեսական շահերի ստացման աճն է, որը հանգեցնում է սեփական կապիտալի ավելացմանը, բացառությամբ բաժնետերերի կողմից սեփական կապիտալում կատարված ներդրումների գումարի չափի: Այլ կերպ ասած' եկամուտը իրացումից հասույթի եւ այլ եկամուտների հանրագումարն է։
- Եկամտաբերություն (yield)- Ներդրման տարեկան եկամտի չափը՝ հիմնականում արտահայտված ներդրված գումարի տոկոսադրույքով։